De elektriciteitsmarkten in Europa: waarom ze zijn zoals ze zijn

Matroesjka

“Ik vergelijk de Europese elektriciteitsmarkt graag met een matroesjka”, glimlacht hij, “je weet wel, zo’n Russisch houten poppetje. Maak je het open, dan vind je weer een poppetje en daarin weer een enz.”

Er zijn weliswaar al enkele hele goede theoretische boeken die je haarfijn de basisprincipes van de werking van elektrische markten uitleggen. Maar in dit boek kom je te weten hoe het er in de praktijk écht aan toe gaat. Zo worden de marktregels continu aangepast en verfijnd. Er komen immers voortdurend nieuwe spelers met nieuwe technologieën en nieuwe businessmodellen die de bestaande regels ter discussie stellen. Neem nu hernieuwbare energie. Aanvankelijk werden zonne- en windenergie gesubsidieerd, maar gaandeweg steeds minder. En toen bleken sommige goedbedoelde marktregels plots problematisch.

Leonardo geeft enkele voorbeelden: “Netwerkbeheerders deden een beroep op de balanceringscapaciteit van gascentrales om overschotten en tekorten op te vangen. Hernieuwbare bronnen kunnen die flexibiliteitsdiensten ook wel aanbieden, maar liever in één richting: windmolens afschakelen bij een elektriciteitsoverschot is geen probleem, een tekort aanvullen is moeilijker. Of nog: aan sommige elektriciteitsmarkten mocht je maar deelnemen als je een bepaalde capaciteit had, bijvoorbeeld 1 MW, waardoor aggregators die vele kleine gedecentraliseerde hernieuwbare bronnen bundelen werden uitgesloten. Die regels waren natuurlijk niet bedacht om aggregators uit de markt te houden, ze werden opgesteld toen die nog niet bestonden.”

Dan pas je toch gewoon de regels aan? Maar zo simpel is het niet altijd, en dit boek legt uit waarom.

Jargon toegankelijk gemaakt

“De Europese elektriciteitsmarkt is in de loop der jaren ontzettend veel veranderd. Zelfs experts hebben nog amper het overzicht. Ik merkte het vaak genoeg in mijn eigen team van onderzoekers”, herinnert Leonardo zich. “Als geen ander hebben ze recentste ontwikkelingen in de vingers, maar de voorgeschiedenis kennen ze niet. Die vaststelling heeft me ertoe aangezet om dit boek te schrijven.”

The Evolution of Electricity Markets in Europe is bij uitstek geschikt voor experts – academici en praktijkprofessionals, zowel van binnen de EU als van daarbuiten. Voor die laatste groep kan de Europese elektriciteitsmarkt een bron van inspiratie zijn. “Niet dat wij pretenderen de wijsheid in pacht te hebben”, haast hij zich te zeggen. “Anderen kunnen ook leren uit onze vergissingen.”

Toch is het boek ook meer dan leesbaar voor leken, verzekert hij: “Ik heb het jargon bewust niet geschuwd, maar leg het uit. Je hebt dat nu eenmaal nodig om ook andere publicaties te begrijpen. Voor experts die werkelijk de details willen nalezen, werd een regulatory guide toegevoegd als bijlage, met dank aan de onderzoekers met wie ik samenwerk: Athir Nouicer, Valerie Reif en Tim Schittekatte. Precies omdat we die technische details hebben gebundeld in een apart deel, is het boek erg leesbaar gebleven. En verder vind je er heel veel referenties naar onderzoek.”

Sleutelmomenten

Het boek is ook doorspekt met anekdotes. “Je zou kunnen denken dat de evolutie van de Europese elektriciteitsmarkt een gestructureerd en beredeneerd proces is. Maar als je terugblikt op de voorbije 20 jaar merk je dat er sleutelmomenten zijn geweest, gebeurtenissen die de dingen in een stroomversnelling hebben gebracht”, vertelt Leonardo. “Zo voer in 2006 het gloednieuwe cruiseschip Norwegian Pearl de Eems af van de scheepswerf in het Duitse Papenburg naar de Noordzee. Om het schip veilig te laten passeren werd de hoogspanningsleiding over de Eems afgeschakeld. De stroomstoring die erop volgde veroorzaakte ei zo na een black-out in heel Europa.”

Een ding was duidelijk: er schortte iets aan de veiligheidsprocedures. De netwerkbeheerders van verschillende landen bleken onvoldoende met elkaar te communiceren en er was geen centrale autoriteit om de samenwerking te stroomlijnen. En hoewel zonnepanelen en windenergie toen nog relatief nieuw waren, bleek na onderzoek dat het aantal installaties van dien aard was dat ze allemaal afschakelen, zoals toen was gebeurd, een belangrijke impact had op de stroomvoorziening. “Experts waren zich destijds wel bewust van de problemen, al hadden ze die misschien wat onderschat,” gaat hij verder, “maar na het voorval met de Norwegian Pearl was er opeens voldoende politieke wil om een oplossing te zoeken, en om ook andere maatregelen, die er anders wellicht niet waren gekomen, door te drukken. Het Derde Energiepakket heeft ook vandaag nog effect, het voorzag bijvoorbeeld al in netwerkcodes.”

Wordt vervolgd

Aan het eind van zijn boek blikt Leonardo vooruit. Hoe gaat de elektriciteitsmarkt er in de toekomst uitzien? “Tot dusver is er vooral sprake geweest van horizontale integratie, waardoor de groothandelsmarkt werd geharmoniseerd en geïntegreerd op Europees niveau”, zegt hij. “Dat is een indrukwekkend project geweest. Die horizontale integratie wil je vooral behouden en verfijnen. Tegelijkertijd zien we dat de productie steeds meer decentraliseert en dus is een verticale integratie tussen de Europese groothandelsmarkt en de lokale spelers aan de orde.”

Dat roept enkele fundamentele vragen op, onder andere over elektriciteitsprijzen. Momenteel zijn er wel formules van tijdsafhankelijke prijzen en prijzen die variëren van uur tot uur of zelfs per kwartier, maar binnen een land zijn de prijzen hetzelfde op verschillende locaties. En dat is, volgens academici, en dus ook volgens Leonardo, niet langer houdbaar: “We zullen evolueren naar een systeem waarbij die prijzen verschillen op distributienetwerkniveau, per stad of per dorp. De groothandelsspelers zijn er nog niet voor gewonnen, maar vroeg of laat is het zover.”

Hoe een en ander er dan uitziet lees je ongetwijfeld in de volgende editie van dit boek, want dát die er komt staat nu al vast.

Meer lezen?
The Evolution of Electricity Markets in Europe is uitgegeven door Edward Elgar Publishing. Je kan het boek ook bestellen bij Amazon. Het is de perfecte aanvulling bij het eerdere boek Electricity Network Regulation in the EU – The Challenges Ahead‎ for Transmission and Distribution.