Wie leidt de energiemarkt in 2030?

De toekomst van de energiesector, en in het bijzonder het landschap van netbeheerders, wordt bepaald door heel wat onzekere factoren.  Volgens het Vlerick Energy Centre en een aantal grote spelers uit de sector vragen twee van die onzekerheden een meer diepgaande analyse gezien ze belangrijker zijn en groot potentieel hebben om de elektriciteitssector radicaal te veranderen: consumentenbetrokkenheid en een gedecentraliseerde productie. 

Afhankelijk van de mate van consumentenbetrokkenheid bij energiekeuzes en de decentralisatie van de energievoorziening werden vier scenario’s ontwikkeld. Zij beschrijven hoe de Europese energiemarkt er in 2030 zou kunnen uitzien. Professor Paul Schoemaker van de Wharton School, die wereldwijd toonaangevende expert is op het gebied van scenarioplanning, coördineerde het cocreatieproces. 

Leonardo Meeus, professor in Energy Markets aan Vlerick Business School: “Ik geloof in een toekomst met een grote decentralisatie en een hoge mate van consumentenbetrokkenheid in de Europese elektriciteitssector. Gestimuleerd door hun deelname aan onze opleiding en debatten evalueren de bedrijven waarmee we samenwerken actief de gevolgen van een dergelijke evolutie voor hun activiteiten. Ik denk ook dat energieregulatoren en beleidsmakers moeten meedoen aan dit proces, omdat ze een belangrijke rol spelen. Consumenten zijn door de energiesector verwend met een universele bescherming, en spelen dus vooral een passieve rol. Zelfbeschikkingsrecht van de consument moet hand in hand gaan met verantwoordelijkheid.”

Daniel Dobbeni, voorzitter van het Vlerick Energy Centre: “De afgelopen twintig jaar werd verandering in de energiesector gedreven door beleidsbeslissingen. De komende decennia zal de technologie opnieuw het roer in handen hebben. Groepen van prosumenten die elektriciteit produceren en verbruiken, kunnen de energieproductie nu al gezamenlijk via het internet afstemmen op de vraag. De opslag gebeurt steeds dichter bij huis. Energieneutrale gebouwen zijn een realiteit. Binnenkort is de micro-opwekking van elektriciteit en warmte mogelijk. De toekomst van stroomsystemen staat voor de deur. Je moet de cultuur en het businessmodel van het bedrijf aanpassen vóór het te laat is. En dat moet nú gebeuren, niet morgen.”

Scenario 1: een zorgeloos bestaan

•  De energiemarkt ziet er min of meer hetzelfde uit als vandaag.
• De consument heeft relatief weinig medezeggenschap op het gebied van energiekeuzes.
• De energievoorziening is nauwelijks gedecentraliseerd.

Bij dit scenario wordt in wezen voortgebouwd op het elektriciteitssysteem dat we vandaag kennen. De meeste consumenten kopen hun elektriciteit nog steeds van een centrale nationale of internationale leverancier. Ze hebben weinig reden om meer inspraak te krijgen of zelf elektriciteit te produceren, en zijn daar ook niet toe geneigd. Fossiele en nucleaire brandstoffen zijn de voornaamste energiebronnen. Daartegenover staan de duurdere hernieuwbare energieoplossingen.

Effect op TNB’s en DNB’s

Het Europese TNB- en DNB-landschap blijft stabiel, terwijl sommige rollen langzaam evolueren. Elektriciteitsbedrijven hebben zich over het algemeen gefocust op operationele uitmuntendheid en zijn sterke partners voor financiële investeerders overal ter wereld, omdat ze een stabiele omzet bieden. Daardoor hebben nieuwe spelers het moeilijk om de energiemarkt te betreden en er een voet aan de grond te krijgen.

Scenario 2: de macht van de consument

•  De consumentenbetrokkenheid is toegenomen, omdat Europese energiebeleidsmakers de openmarktvisie hebben geïmplementeerd.
• Er zijn veel meer leveranciers actief in de markt.
• Er is sprake van competitieve prijzen en een stabiele voorraad.
• De consumenten hebben ook toegang tot duurzame energieoplossingen tegen redelijke prijzen.

Effect op TNB’s en DNB’s

Het DNB-landschap blijft waarschijnlijk stabiel.
TNB’s hebben hun monopolie gedeeltelijk moeten afstaan, met als gevolg dat de TNB-markt is opgebouwd uit regionale clusters. Daarnaast hebben de sterkste Europese spelers naast hun nationale markt ook voet aan wal gekregen in andere Europese markten. Nu TNB’s steeds meer geregulariseerd zijn, kijken ze anders aan tegen bepaalde elementen: ofwel verkiezen ze om het financiële risico te delen ofwel springen ze liever niet op de kar. Dat geldt bijvoorbeeld voor grensoverschrijdende netwerken. Dat heeft ertoe geleid dat andere privébedrijven hun kans grijpen en concurrentie stimuleren.

Scenario 3: onze lokale gemeenschap

•  Kerncentrales zijn verdwenen en het gebrek aan een stabiele regelgeving blijft een probleem. 
• Nationale energietekorten komen steeds vaker voor en zijn te wijten aan te weinig investeringen in technologieën voor stroomopwekking.
• Heel wat industriële en commerciële klanten produceren zelf elektriciteit en warmte. Ze doen dat niet alleen uit noodzaak, maar ook omdat ze behoefte hebben aan efficiëntie en om kosten te besparen.
• Er zijn grote verschillen met betrekking tot de energieprijzen, afhankelijk van de bronnen die lokaal beschikbaar zijn.
• Ontwikkelingslanden, die ooit energiearm waren, hebben hun achterstand flink ingehaald en zijn geëvolueerd naar een koolstofarme economie zonder een fase met een hoog energieverbruik door te maken. Met hun energie-innovaties zijn ze een bron van inspiratie voor Europa.

Effect op TNB’s en DNB’s

DNB’s zijn uitgegroeid tot de belangrijkste aanbieders van energieoplossingen, terwijl TNB’s nog steeds stand-byleverancier zijn, en stroom leveren in noodgevallen en onvoorziene omstandigheden. Nieuwe spelers vervullen nu een toonaangevende rol, vooral omdat ze vernieuwende oplossingen van overal ter wereld hebben kunnen invoeren tijdens een soort van omgekeerde innovatierevolutie.

Scenario 4: mijn woning, mijn comfort

• Energievoorzieningen worden nog meer gedecentraliseerd.
• Consumenten zijn in belangrijke mate betrokken bij energiekeuzes.
• De off-grid-beweging wint zeer snel terrein.
• Door de hoge prijzen daalt de vraag naar fossiele brandstoffen, terwijl de kosten voor zonnepanelen en elektriciteitsopslag aanzienlijk zijn gedaald.
• Smartgridtechnologie wordt toegepast in het hele elektriciteitssysteem (van slimme woningen tot slimme transmissie- en distributiesystemen die dienst doen als back-up voor lokale systemen).

Effect op TNB’s en DNB’s

Zowel TNB’s als DNB’s moesten zich opnieuw uitvinden om te kunnen concurreren met de nieuwe spelers, maar dat was een goede zaak voor de sector én de consument. Toch is er een risico verbonden aan de radicale manier waarop die overgang is gebeurd. Ze kan immers leiden tot ongekend veel gestrande activa.

Over het Vlerick Energy Centre
Het Vlerick Energy Centre is een multidisciplinair onderzoeksplatform dat zich focust op de toekomst van energie en op de rol van distributienetbeheerders (DNB’s) en transmissienetbeheerders (TNB’s). De belangrijkste internationale managementopleiding van het Vlerick Energy Centre – het Future Grid Managers Programme – is ontwikkeld in samenwerking met de Florence School of Regulation, en spitst zich toe op de managementuitdagingen en -mogelijkheden van DNB’s en TNB’s in de Europese energiesector.