Scandinavië – werkparadijs of illusie?

Bron: O-Magazine, een uitgave van Optimo (februari 2019); Auteur: Sharmaine Zandbergen

Perfecte plaatje ontrafeld

Buyens trapt af met de in Nederland overrulende aanname dat er tussen de werkcultuur in Scandinavië en Nederland grootse verschillen bestaan. Het blijkt een sterke illusie. ‘Een typisch voorbeeld van narcisme van de kleine verschillen noem ik dat. We hebben het idee dat we het hier 180 graden anders aanpakken dan de Scandinaviërs. Niets is minder waar. Juist doordat we eigenlijk best veel op elkaar lijken, is het beeld van een werkparadijs bij ons top-of-mind geworden. Zie het als België versus Nederland. We hebben in de basis veel gemeen met onze buren, wat maakt dat we des te meer oog voor de tegenstellingen krijgen. Heb je veel van elkaar weg, dan spot je nu eenmaal eerder verschillen. En in alle eerlijkheid, Nederland heeft dat ook met de Scandinavische landen.’

Een eyeopener. Wil dat zeggen dat het Scandinavisch werkmodel alleen in onze hoofden bestaat? ‘Zeker niet’, benadrukt Buyens, ‘alleen zoiets als hét Scandinavisch model pur sang bestaat niet. Zweden, Denemarken, Noorwegen en Finland wijken namelijk onderling al best van elkaar af. Neemt niet weg dat er ook zat zaken zijn die met elkaar rijmen. Stel je vraagt aan 100.000 Europeanen welk land na Scandinavië het dichtst bij het Scandinavisch model komt, dan gaan 99.000 mensen gegarandeerd ‘Nederland’ zeggen. Niet dat wij Scandinavisch zijn. Alleen zijn er wel een aantal Nederlandse bedrijfsmodellen die erg in de buurt komen van wat in de Scandinavische werkcultuur de norm is.’

Scandinavië versus Nederland

Hoewel we meer look-alikes van de Scandinaviërs zijn dan gedacht, is er ook genoeg contrast te bespeuren. De Belgische professor begint zijn verschillenlijst met de work-life balance. ‘De scheiding tussen werk en privé is gemiddeld genomen sterker dan in andere Europese landen. Na 16:00 uur zal je niet snel nog iemand hard typend op kantoor aantreffen of aan de lijn krijgen. Over het algemeen maken zij kortere werkdagen dan wij gewend zijn. Ga uit van zo’n zes uur per dag. Of het minder aantal uren ook daadwerkelijk gelijk staat aan een lagere productiviteit, daar zijn de meningen na tal van onderzoeken nog steeds over verdeeld. Het tweede verschil is de meer feminiene werkcultuur aan de kant van de Scandinaviërs. Vrouwelijke waarden als in gesprek gaan, compromissen sluiten, de zwakkeren beschermen, fijne relaties met collega’s bouwen, en het minder waarde hechten aan competitiviteit staan hoog aangeschreven. Tevens hangt met deze feminiene insteek de seksendiversiteit samen. In de Scandinavische landen zie je bijvoorbeeld veel meer vrouwen de bedrijfskar trekken. Vrouwelijke CEO’s, premiers en politici zijn meer de regel dan uitzondering. Een walhalla voor emancipatie.’

Hebben wij alle ongelijkheden qua werkcultuur met voorgaande gecoverd? ‘Bijna. Er is namelijk nog een derde verschil dat veel te doen heeft met de feminiene cultuur. Ik doel dan op de grotere gelijkheid, minder hiërarchie dus op de werkvloer. Niet alleen op papier, ook in de beleving.’ De HRM-onderzoeker vertelt met een glimlach over de in Nederland bestaande parkeerpaaltjes met namen van directieleden erop. Hiërarchie ten top. In Scandinavië zou zoiets linea recta uit de grond worden getrokken. Buyens vervolgt: ‘Het gevoel van gelijkheid is bij de Scandinaviërs vele malen groter dan bij ons. Dat blijkt ook als we inzoomen op de loonspanning. De loonverschillen tussen mannen en vrouwen, tussen juniors en seniors zijn relatief een stuk kleiner dan bij ons. Die kleinere verschillen maken dat ze in het hoge noorden minder gemotiveerd zijn om dagelijks de klok rond te werken. Bovendien vergroten medewerkers in een werkbubbel van meer gelijkheid meer het gevoel van eigenaarschap en autonomie. Bemoederd worden, wordt slecht getolereerd. Dit is één van de grootste verklaringen waarom Scandinaviërs zo’n hoog geluksniveau kennen. (On)geluk is zelden gerelateerd aan werkhoeveelheid, maar aan het gevoel van controle. Hebben medewerkers meer controle over hun werk dan kunnen ze meer werk aan, en gaan ze zich automatisch fijner voelen. Bij minder controle geldt precies het tegenovergestelde.’

HR: let’s have a fika

Minder hiërarchie, een meer feminiene cultuur en een betere work-life balance, klinkt zo gek nog niet! Om meer in de buurt van de Scandinavische werkcultuur te komen, vroeg ik Buyens om tips voor Nederlandse HR-afdelingen. ‘Het werken aan vertrouwensrelaties en een harmoniemodel zou meer mogelijk maken. Ga als HR-specialist in gesprek met collega’s, en weet wat er speelt. Verder doen de Zweden aan ‘fika.’ Vroeger hadden we dat ook in Nederland alleen dan zonder het fika-sfeertje. Het is heel bewust pauze houden, koffie doen en bijkletsen over niet-werkgerelateerde onderwerpen. Door die vijftien minuten breaks zie je dat de spanningsboog van medewerkers veel meer op en neer gaat. Het matcht beter bij ons natuurlijke bioritme van inspannen en loslaten. Tot slot gaat het de komende jaren spannend worden of de ZZP-mentaliteit bij ons de norm wordt. Dit zou het harmonieuze werken tussen werknemer en -gever door het grotere gevoel van autonomie bevorderen. Een tendens om als HR-afdeling in de gaten te houden, en waar mogelijk op in te spelen.’

Spieken bij de buren

En zijn er ook zaken die de Scandinaviërs op HR-vlak van ons kunnen leren? ‘Ja, uiteraard. Een uitdaging waar ze meer en meer mee te kampen krijgen, is het omgaan met een multiculturele arbeidsmarkt. Wij hebben daar in Nederland al veel langer mee te maken, en kunnen tal van succesverhalen op ons conto schrijven. Op dat gebied kunnen landen bij ons komen spieken.’